Là cây đại mộc có thể cao từ 35–40 m, đường kính cây có khi đạt đến 2m (ở Thảo cầm viên TP Hồ Chí Minh). Cây thường xanh, tán lá rậm, cành nhiều, cành non cong xuống. Lá kép lông chim một lần chẵn, cụm hoa chùm tán, hoa nhỏ màu trắng có 4 cánh nhỏ màu trắng dính nhau, mùa hoa tháng 4-5. Quả nang nhỏ, màu trắng, hình cầu chín vào tháng 10, khi chín bung thành 4 mảnh (thường thì những cây xà cừ già mới có quả). Vỏ cây màu xám nâu, vỏ nứt đồng tiền khoanh tròn như cái sọ nên cây còn có tên là sọ khỉ.
Cây ưa sáng mọc nhanh, dễ trồng hạt nẳy mầm rất khoẻ, tái sinh hạt và chồi đều mạnh. Cây tăng trưởng rất nhanh, có thể phát triển tốt trên nhiều loại đất, rất phù hợp với nền đất cát của vùng ven biển miền trung Việt Nam, cây có bộ rễ sâu có thể thích nghi việc chóng chịu điều kiện thiếu nước.
Cây ít sâu bệnh hại, chủ yếu là sâu loài Hypsipyla robusta cắn hại. Thân gỗ thường bị các loại bọ cánh cứng Lytus spp. phá hoại. Ngoài ra cây thường bị nhiễm loại vi khuẩn Xanthomonas khaye gây nên các hiện tượng u bướu chảy nhựa.
Thuộc loại cây đại mộc nên hình dáng của xà cừ rất cao lớn và vững chắc. Nó bao gồm một số đặc điểm hình thái sau đây:
Thân trơn màu xám nâu, khi trưởng thành có độ cao trung bình khoảng 25 – 40m, đường kính tương đương tầm 2m. Lúc cây còn non, vỏ thân láng nhẵn, khi cây già vỏ xuất nhiều vết nứt theo khoanh tròn. Tán xà cừ vươn rộng chia ra nhiều nhánh, mỗi nhánh khoảng 10 – 15m tạo độ quang hợp tốt cho cây. Khi độ che phủ đủ rộng, những cành non xà cừ sẽ mọc về hướng mặt đất.
Lá xà cừ là loại lá kép lông chim (chẵn), có chiều dài từ 6 – 12cm, rộng khoảng 3 – 5cm. Lá chét xà cừ có hình dáng trái xoan dài, mọc mang cách từ 3 đến 6 đôi lá.
Hoa xà cừ mọc từ nách lá, thường nở vào thời điểm tháng 4 – 5. Chùm hoa có màu trắng, được tạo nên từ những hoa nhỏ li ti, khi hoa sắp tàn thì quả xà cừ xuất hiện.
Quả xà cừ non có màu xanh, khi chín quả chuyển dần sang màu nâu, trở nên cứng và dày. Quả xà cừ mang lại hạt giống bằng cách nứt quả rơi hạt xuống đất. Có thể thu gom hạt rồi gieo trồng xuống đất, tạo điều kiện thuận lợi giúp cây nảy mầm nhanh hơn.
Bộ rễ xà cừ tỏa tròn cắm sâu vào lòng đất, giúp cây dễ hút nước và tăng khả chống gió khi mưa bão.
Cây xà cừ mang đến nhiều công dụng trong đời sống sinh hoạt của con người, điển hình như:
Nhắc đến đồ gỗ nội thất, chắc hẳn ai trong chúng ta cũng nghe trên một lần về gỗ xà cừ. Gỗ xà cừ có màu đỏ nhạt với lõi bên trong màu đỏ thẫm trông rất bắt mắt. Loại gỗ này mang được tính rắn chắc cao nên thường được ứng dụng trong đóng tàu thuyền, làm đồ gỗ gia dụng.
Xà cừ có thể ví như một sự sống mãnh liệt tạo nên dòng gỗ chất lượng, bền bỉ với thời gian. Với ưu điểm về độ cứng, gỗ xà cừ có thể bàn ghế salon, bàn uống nước, sập, kệ tivi, tủ, tay vịn cầu thang, thớt hay khay đựng,… Những thân gỗ xà cừ có kích thước lớn thường được dùng để làm lọ lục bình, tượng phật,…
Các khu vực công cộng như sân trường, khuôn viên bệnh viện, công viên, các cơ quan trồng xà cừ để tạo cảnh quan tươi xanh.
Xà cừ có nhiều lá rất tốt cho việc thực hiện quá trình quang hợp và hấp thu CO2 từ môi trường. Từ đó thấy được xà cừ góp phần lớn trong việc thanh lọc không khí cho khu vực xung quanh đó.
Với đặc điểm có tán cây rộng to, xà cừ mang lại bóng râm tại khu vực trồng nó. Những hàng xà cừ được trồng đều tăm tắp trên các con đường, dãy phố tạo nên một cảnh quan bóng mát, dễ chịu cho người đi đường.
Giá gỗ xà cừ hiện đang dao động từ 8 đến 9 triệu đồng trên 1 mét khối. Tùy vào tuổi đời, kích thước thân gỗ mà sản phẩm được làm từ xà cừ có định giá khác nhau. Một bộ bàn ghế từ gỗ xà cừ có giá khoảng 9 – 10 triệu đồng/bộ, rẻ hơn nhiều so với gỗ lim, gỗ hương.
So với cây tràm, trồng xà cừ tốn ít công hơn, đem lại giá trị kinh tế cao hơn, khoảng gấp 3 lần. Tuy thời gian trồng có lâu hơn, nhưng lợi nhuận từ gỗ xà cừ cao hơn nhiều so với một số các loại cây lấy gỗ khác. Hiện nay gỗ xà cừ đang được ưa chuộng ở cả thị trường trong nước và nước ngoài.
Trong các nghiên cứu khoa học, hạt xà cừ chứa 67% dầu béo và axit folic, ép hạt làm dầu ăn rất tốt cho sức khỏe tim mạch. Lá xà cừ có tác dụng chống viêm, tiêu sưng, thực hiện giã lá non trộn với rượu đắp lên phần bị sưng khỏi rất nhanh. Phần thân xà cừ màu vàng cắt lát mỏng ngâm cùng quất, mật ong trị ho rất hiệu nghiệm.
Theo bài thuốc dân gian, dùng vỏ xà cừ đun lấy nước tắm trong vòng 1 tuần khỏi hẳn bệnh ghẻ.
Ở một số nước châu Phi, hoa xà cừ dùng để sắc lấy nước uống giúp hạ sốt và giảm đau dạ dày.
Một số yêu cầu kỹ thuật khi trồng và chăm sóc xà cừ cần chú ý đó là:
Có hai hình thức nhân giống xà cừ là tự ươm cây giống và mua cây giống về trồng. Đối với tự ươm cây giống, người trồng cần lựa chọn hạt từ cây mẹ có tuổi thọ từ 15 năm trở lên. Cây xà cừ mẹ ưu tiên là cây ít sâu bệnh, có hình dáng thân thẳng, phân nhánh cao. Nên chọn hạt từ những quả tự chín rụng, thu hoạch rồi ươm mầm ngay.
Để tiết kiệm thời gian, đem lại năng suất cao hơn, người trồng thường mua cây giống về trồng. Điểm lưu ý khi chọn cây giống xà cừ đó là chọn thân thẳng, ngọn lá không dập và không có dấu hiệu lạ.
Công đoạn chọn giống này chỉ bắt buộc đối với người tự ươm giống xà cừ bằng hạt. Sau thời gian cây xà cừ non bắt đầu trổ, phát triển các tán lá là lúc giữ lại những cây khỏe mạnh. Những cây bị sâu bệnh, kém phát triển nên bỏ đi để không bị tốn thời gian chăm sóc vô bổ.
Trong thời kỳ khoảng 2 – 3 tháng đầu sau khi hạt lên mầm, người trồng cần chú ý chăm sóc kỹ, tránh để sâu ăn lá. Đến thời điểm khoảng 8 – 9 tháng, xà cừ bắt đầu sinh cành và nhánh, cần bổ sung dưỡng chất cho cây nhiều hơn.
Mặc dù phù hợp với mọi loại đất, nhưng xà cừ sẽ phát triển tốt nhất trong vùng đất phù sa. Xà cừ có thể sống trên nền đất cát sỏi, thích nghi nhanh với điều kiện khô hạn của vùng miền Trung, miền núi. Tuy nhiên thời gian trưởng thành của cây xà cừ sẽ chậm hơn so với nơi phì nhiêu khác. Một điểm lưu ý đối với đất trồng xà cừ là chọn nơi có độ pH ở khoảng mức 6.
Xà cừ là loại cây ưa sáng, nên nơi trồng có nhiều ánh nắng sẽ giúp cho cây phát triển tốt hơn. Loại cây này có thể sinh trưởng được cả trong thời tiết khô hạn và nắng gắt.
Rễ xà cừ khá rậm rạp, dễ bám sâu vào lòng đất nên có khả năng hút nước từ lòng đất tốt. Tuy nhiên, người trồng nên ủ thêm phân xanh quanh gốc để tạo độ ẩm, tránh mất nước vào thời điểm nắng kéo dài.
Xà cừ là cây chịu nhiệt độ lạnh kém vì thế không thích hợp trồng cây ở khí hậu rét khắc nghiệt. Đồng thời, người trồng cũng cần có hệ thống thoát nước thông thoáng. Điều này giúp tránh tình trạng ngập úng nước, dễ chết cây non.
Khai thác lấy gỗ xà cừ khi thân gỗ có kích thước từ 50 – 80cm. Thân xà cừ khi mới thu hoạch còn tươi vỏ, cần phải đưa vào xử lý như sau:
Bước 1 – Phơi gỗ: Thân gỗ mới chặt về, các mao mạch dẫn nước trong thân vẫn nhiều các chất dinh dưỡng. G lúc này chưa có tính ổn định, nên hoa văn vân gỗ còn mờ, chưa rõ nét. Vì thế, cần phơi gỗ một khoảng thời gian để thân thoát hơi nước và bớt nhựa đi.
Bước 2 – Tẩm sấy: Việc làm này giúp các thớ gỗ ổn định, dẻo dai, liên kết bền chặt với nhau hơn. Quá trình thực hiện tẩm sấy sẽ thay đổi tính chất sinh học của gỗ xà cừ, trở nên chắc chắn, độ bền cao. Từ đó, gỗ xà cừ trở nên có khả năng chịu lực va đập, dễ uốn nắn trong khi tạo hình.
_thumb_350.jpg)
